ในวันที่ฝนตกแรงเหมือนโกรธโลก คิม กีแท็ก พ่อผู้เป็นหัวหน้าครอบครัว วิ่งกระหืดกระหอบกลับบ้านพร้อมลูกของเขา คิม กีอู และชุงซุก บ้านใต้ดินที่ไม่ได้เป็นส่วนหนึ่งของคฤหาสน์ แต่เป็นชั้นเดียวที่สมาชิกทั้ง 4 อยู่ร่วมกันโดยได้อากาศและแสงสว่างจากช่องลมที่อยู่เสมอฟุตบาธพอดิบพอดี ฝนกลายเป็นมวลน้ำก้อนมหึมา กดของไร้ค่าในบ้านให้จมอยู่ใต้บาดาล จะมีแต่เพียงสิ่งระลึกทางใจที่พวกเขาทั้ง 3 พอจะหยิบออกมาดูต่างหน้าได้ เป็นอีกคืนฝันร้ายที่ครอบครัวกีแท็กไม่มีวันลืม พวกเขาจบคืนด้วยการนอนคุดคู้อยู่ในยิมเนสเซียมซึ่งใช้เป็นศูนย์พักพิง และใส่เสื้อผ้ามือสองเกรดของบริจาคที่มีกลิ่นเหมือนผ้าขี้ริ้วเก่าๆ

นี่เป็นเพียงเสี้ยวหนึ่งของภาพยนตร์เรื่อง Parasite (ถ้าเคยดู และยังจำกันได้) ที่สะท้อนถึงความยากลำบากของคนชายขอบในสังคม สมาชิกทุกคนในครอบครัวนี้เป็นคนฉลาด และมีความสามารถ พวกเขาแค่จนจึงเข้าไม่ถึงโอกาส และปกป้องสวัสดิภาพตัวเองในยามวิกฤติไม่ได้ ขณะที่ประเทศเจริญแล้วอย่างเกาหลีใต้พูดถึงความเหลี่ยมล้ำนี้อย่างตรงไปตรงมา เชื่อไหมว่าประเทศไทยมีคนจนลงทุกครั้งที่อุทกภัยไหลบ่ามาหาพวกเขา คิดว่าทุกคนมีเงินพอที่จะซื้ออุปกรณ์ป้องกันน้ำท่วมเหรอ คิดว่าทุกครอบครัวมีบ้านสำรองในต่างจังหวัดไว้อพยพไปอยู่หรือเปล่า นี่ไม่ใช่เรื่องแต่ง แต่เป็นความจริงที่ทุกคนต้องช่วยกันตระหนักว่าในภัยธรรมชาติอย่างนี้ มีใครถูกทิ้งไว้อยู่ข้างหลังหรือเปล่า

กรุงเทพเมืองอควาเรียม

กรุงเทพมหานครเป็นเมืองหลวงน่ารักตะมุตะมิ เลียนแบบอยุธยาทั้งผังเมือง ศิลปะ และฤดูน้ำหลากที่ใช้เป็นกลยุทธ์ในการทำสงคราม หลายครั้งที่อยุธยารอดพ้นจากการรุกรานเพราะข้าศึกไม่สามารถตั้งค่ายรอจนกว่าน้ำจะลดได้ เมืองหลวงแห่งนี้ยังได้ชื่อว่าเป็นเวนิสตะวันออก มีแม่น้ำสายใหญ่ไหลผ่านกลางแผ่นดิน เต็มไปด้วยคูคลอง และในอดีตสัญจรกันด้วยเรือ อาชีพที่หลักของคนบางกอกสมัยก่อนคือเกษตรกรที่ยังพอหลงเหลือให้เห็นอยู่ตามรอบนอกของเมืองในปัจจุบัน ให้ภาพเพียงเท่านี้ เด็กๆ ชั้นประถมก็น่าจะตอบได้แล้วว่าเราอยู่คู่กับน้ำมาเนิ่นนาน กรุงเทพเป็นมิตรกับระดับน้ำทะเลมากเพราะอยู่สูงขึ้นมาเพียง 1.5 เมตร ฤดูน้ำหลากจึงเป็นเรื่องธรรมดาของธรรมชาติที่ทุกคนควรจะรับรู้อยู่แล้ว

แต่สิ่งที่ไม่ธรรมดาคือเมืองเทพสร้างอันเต็มไปด้วยการกระจุกตัวของความเจริญ และศูนย์กลางการปกครองที่ไม่ยอมกระจายอำนาจสักทีแห่งนี้กำลังจะจมน้ำในอีก 20 ปี ซึ่งประกอบไปด้วยหลายปัจจัย ทั้งน้ำเหนือที่ไหลลงมา สภาวะโลกร้อนที่ส่งผลให้ฝนตกหนักมากกว่าเดิม และน้ำทะเลหนุนสูง พื้นที่บางแห่งในกรุงเทพฯ ตอนนี้อยู่ต่ำกว่าระดับน้ำทะเลถึง 2 เมตรเป็นที่เรียบร้อยแล้ว เช่น โซนสุขุมวิท และโซนรามคำแหง เพราะมีการสูบน้ำใต้ดินขึ้นมาใช้ในภาคอุตสาหกรรมอย่างต่อเนื่อง พูดได้ว่าพื้นดินทรุดลงเรื่อยๆ ในทุกคืนที่เราหลับอยู่บนเตียง อีกปัจจัยหนึ่งที่การันตีว่ายังไงก็จมแน่นอนคือผังเมือง หากฝนตกหนักสัก 30 นาที หลายพื้นที่ในกรุงเทพฯ จะเจอกับระดับน้ำท่วมขังที่สูงไม่ต่ำกว่า 1 ฟุต การจราจรเป็นอัมพาตจนชินตา สิ่งปฏิกูลที่เคยอยู่ในท่อระบายน้ำไหลย้อนกลับขึ้นมาปะปนกับวิถีชีวิตคนกรุงอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ นักวิชาการคาดคะเนว่าระดับน้ำที่จะท่วมกรุงเทพฯ ตลอดไปในอีก 20 ปีข้างหน้าจะสูงประมาณ 3 เมตร พูดให้เห็นภาพคือท่วมเกือบถึงหลังคาบ้านทาวน์เฮ้าส์ 2 ชั้น

ถึงตอนนั้นใครหนีทันก็หนีไป เพราะมีคนอีกมากคงจะหนีไม่ได้ และหนีไม่ทัน

ใครหนอเผชิญกับทุกปัญหา เสียน้ำตาให้ทุกวิกฤติ

ในพื้นที่สุดเจริญอย่างกรุงเทพฯ ให้ทายว่าหลังฝนตกหนักประมาณ 30 นาที ใครได้รับผลกระทบมากที่สุด ติ๊กต็อก ติ๊กต็อก ติ๊กต็อก เฉลย ก็กลุ่มคนที่มีรายได้น้อยไงล่ะ! ค่ารถไฟฟ้าไปกลับระหว่างบ้านกับสถานที่ทำงาน อาจคิดเป็นร้อยละ 50 จากรายได้ของคนหนึ่งเมื่อเทียบกับค่าแรงขั้นต่ำในประเทศไทย นั่นเป็นเหตุผลที่ว่าทำไมพวกเขาถึงมีทางเลือกไม่มากในการเดินทาง ลองคิดถึงภาพฟุตบาธแฉะๆ ชุดทำงานฉ่ำๆ จากน้ำฝน พร้อมกลิ่นอับของเสื้อที่ตากไม่แห้งสักที ชีวิตประจำวันที่พวกเขามองว่าเป็นเรื่องธรรมดา แต่รู้ไหมว่าความจนมันมีราคาจ่ายที่แพงกว่า เมื่อคิดทุกอย่างเป็นมูลค่าออกมา

หากยังจำกันได้ วิกฤติการณ์น้ำท่วมปี 2554 คือภัยพิบัติที่ร้ายแรงสุดในรอบ 50 ปีเมื่อคิดจากมูลค่าความเสียหายทั้งหมดที่เกิดขึ้น ในระหว่างช่องว่างของตัวเลขที่มองไม่เห็น มีข้อมูลอีกจำนวนมากที่ไม่อยู่ในระบบ คนจนเมืองไม่ได้รับการมองเห็นเมื่อสถานการณ์ทุกอย่างคลี่คลาย ขณะที่ผู้ได้รับความเสียหายเริ่มนำเอกสารจำพวกทะเบียนบ้าน หรือบัตรประชาชนไปยืนยันเพื่อรับเงินชดเชย คนกลุ่มหนึ่งในชุมชนแออัดไม่รู้ว่าจะไปหาเอกสารนี้จากไหน พวกเขาคือคนกลุ่มแรกที่ได้รับความเสียหาย และเป็นคนกลุ่มสุดท้ายที่ได้รับการเยียวยา พวกเขาไม่มีกำลังที่จะเรียกร้องใดๆ ได้ ไม่มีแม้กระทั่งชั้น 2 ของบ้านไว้ขนของหนีน้ำขึ้นไป ทุกอย่างหายวับไปกับตา ทั้งสมบัติติดตัว งานที่ไม่มั่นคงอยู่แล้ว รวมทั้งรายได้อันน้อยนิด

แม้จะมีประกาศจากส่วนกลางเป็นระยะถึงมวลน้ำที่กำลังเดินทางลงมาจากภาคเหนือ แต่ก็ไม่ใช่เรื่องง่ายของคนจนเมืองที่จะขยับขยายไปที่อื่นได้ทันที เพราะทุกการเคลื่อนไหวมีค่าใช้จ่ายเกิดขึ้น หลายพื้นที่มีเด็ก ผู้สูงอายุ และผู้พิการต้องดูแล พวกเขาไม่ได้มีกำลังมากพอซื้อเครื่องป้องกัน หรือแม้แต่จะแก้ไขงานง่ายๆ อย่างการย้ายปลั๊กไฟให้อยู่ในตำแหน่งที่สูงขึ้น ตัวเลขจากการสำรวจพบว่าความเสียหายของทรัพย์สินหลังน้ำท่วมอยู่ที่ 52,500 บาทต่อครอบครัว สูญเสียรายได้ครัวเรือนละ 45,820 บาท และมีหนี้เพิ่มขึ้น 73,423 บาท ตัวเลขที่เห็นนี้ยังไม่ได้คำนวณถึงผลกระทบทางด้านสังคม ทั้งความเครียด สัตว์เลี้ยงสุดรักหายหรือตาย และการทะเลาะกันในครอบครัวจากกรณีน้ำท่วม

ในประเทศที่คนจนซวยเสมอ ถ้าพวกเขามีเงิน ทุกอย่างก็คงจะง่ายกว่านี้

เอาฟิวเจอร์บอร์ดทำข้างฝา ส่วนหลังคามุงด้วยลังลูกฟูก

เราเชื่อกันว่า 1 ในปัจจัย 4 ที่สำคัญของมนุษย์คือที่อยู่อาศัย แต่ไม่ใช่สำหรับกลุ่มคนไร้บ้านที่มีไม่น้อยกว่า 3,000 คนในเมืองหลวงแห่งนี้ รัฐและคนทั่วไปมักมองว่าพวกเขาคือผู้สร้างปัญหา และตัวอันตรายของสังคม ทั้งที่จริงแล้วเกือบครึ่งของคนไร้บ้านเคยเป็นเหยื่อของความรุนแรงมาก่อน โดยเฉพาะจากคนในครอบครัวตัวเองซึ่งเป็นสาเหตุให้พวกเขาตัดสินใจออกมาจากพื้นที่เดิมนั้น

อุปกรณ์ป้องกันฝนอันเปราะบางไม่สามารถต้านทานพลังธรรมชาติได้ในที่สุด ไม่ว่าจะอากาศร้อน ปัญหาหมอกควัน หรือน้ำท่วมฉับพลัน คนไร้บ้านเป็นอีกกลุ่มที่ปะทะกับภัยธรรมชาติเหล่านี้เต็มตัวแบบไม่มีอะไรมากั้นแม้แต่นิดเดียว ชีวิตแบบกลับไม่ได้ไปไม่ถึงที่น้อยคนจะเข้าใจสิ่งที่พวกเขาต้องเผชิญรายวัน เพราะยังมีมายาคติพรางตาให้ความเห็นอกเห็นใจนั้นพร่ามัว สิ่งที่คนไร้บ้านในพื้นที่สาธารณะต้องการนอกจากความเข้าใจแล้ว คือรัฐสวัสดิการหรือคุณภาพชีวิตขั้นพื้นฐานที่รัฐต้องมอบให้ในฐานะที่พวกเขาเป็นพลเมืองคนหนึ่ง ไม่ว่าจะเป็นงาน อาหาร การเข้าถึงสาธารณสุข หรือสถานที่พักพิงที่มีคุณภาพ ทุกอย่างล้วนเสกสรรค์ขึ้นมาได้หากผู้บริหารเล็งเห็นถึงความสำคัญตรงนี้

ธรรมชาติอาจคาดเดาไม่ได้ แต่การไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลังคือสิ่งที่คนไร้บ้านคาดหวังได้

ความจริงใจคือคุณสมบัติของรัฐบาลที่ดี

ค.ศ. 1991 น้ำท่วมใหญ่กรุงโตเกียวในรอบ 30 ปี แผ่รัศมีออกไปไกลกว่า 100 กิโลเมตร สร้างมูลค่าความเสียหายมหาศาล ปีถัดไปพวกเขาลงมือก่อสร้างอุโมงค์ยักษ์ใต้ดินเอาไว้รับน้ำเวลาฝนตกหนัก ใช้เวลาสร้าง เกือบ 20 ปี หมดเงินไปกว่าแสนล้านบาท ผลลัพธ์ที่ได้คืออุโมงค์ที่สูง 70 เมตร ยาว 6.2 กิโล ระบายน้ำได้ 200 ตันต่อวินาที ไม่ว่านี่จะเป็นไอเดียของผู้ว่าโตเกียว หรือรัฐบาล ท้ายที่สุดแล้วผลประโยชน์นั้นก็ตกถึงประชาชนทุกคนอย่างเท่าเทียมกัน ประชาชนในเมืองรู้สึกใช้ชีวิตได้อย่างปลอดภัยมากขึ้น ถึงแม้จะต้องเผชิญชีวิตในวันที่ฝนตกหนักมากก็ตาม

หลังเจอน้ำท่วมใหญ่ในปี 1953 ประเทศเนเธอร์แลนด์ตัดสินใจลงทุนสร้าง ‘Delta Project’ โครงการระดับชาติที่ทุ่มเงินมหาศาลซึ่งคิดเป็น 0.84 ของจีดีพีเพื่อนวัตกรรมนี้ นี่คือระบบจัดการน้ำ และควบคุมผลกระทบจากภัยพิบัติทางน้ำที่ใหญ่ที่สุดในโลก เมื่อน้ำไม่ท่วมอีกต่อไป คนในประเทศก็ดำเนินชีวิตได้ปกติ เนเธอร์แลนด์ส่งออกผลิตภัณฑ์การเกษตรมากเป็นอันดับ 2 ของโลก ประชาชนมีคุณภาพชีวิตที่ดี ประกอบอาชีพอย่างมั่นคง และเสียภาษีให้กับรัฐได้สม่ำเสมอ เป็นการลงทุนอันชาญฉลาดของรัฐที่มีวิสัยทัศน์ และประสิทธิภาพสำหรับการแก้ปัญหา เป็นความโชคดีของคนเธอร์แลนด์

นวัตกรรม และประดิษฐกรรมที่ดีต้องสามารถลดความเหลื่มล้ำ และเพิ่มการเข้าถึงของคนในประเทศได้อย่างไร้ข้อจำกัด ซึ่งสะท้อนความจริงใจในการบริหารงานของรัฐบาลว่าไม่มีวาระซ่อนเร้นอยู่ข้างหลัง และออกแบบนโยบายโดยมีความต้องการของประชาชนเป็นศูนย์กลางอย่างแท้จริง ไม่ว่าไอเดียที่กำลังจะเกิดขึ้นอย่างการย้ายเมืองหลวง การวางผังเมืองใหม่ หรือการสร้างสิ่งประดิษฐ์เก็บกักน้ำสุดอลังการ หากรัฐไม่ได้ตั้งใจที่จำทำเพื่อประโยชน์ของทุกคนแล้ว ปัญหา และความวุ่นวายก็จะเกิดขึ้นแน่นอน ทุกปัญหาก็เหมือนการวิ่งแข่ง หากเราเตรียมตัวไม่ดีก็ต้องยอมรับกับความพ่ายแพ้ ซึ่งหมายถึงทุกคนในประเทศที่ได้รับผลกระทบ ทุกคนเห็นแล้วว่าพวกเราพ่ายแพ้ต่อโควิดอย่างราบคาบจากการบริหารที่ไม่มีประสิทธิภาพ หากรัฐยังทำงานแบบมะงุมมะงาหราไร้ทิศทาง ตักตวงแต่ผลประโยชน์ส่วนตนไปวันๆ

กรุงเทพก็จะจม เราทุกคนจะตาย หรือไม่ก็ต้องแย่งกันหนีตายเหมือนในหนังซอมบี้ อยากให้ทุกคนเตรียมตัว

Source:

https://reliefweb.int/report/thailand/bangkok-post-2011-floods-how-about-poor

https://so04.tci-thaijo.org/index.php/socku/article/view/123532/93847

https://www.gfdrr.org/sites/default/files/publication/Thai_Flood_2011_2.pdf

https://news.thaipbs.or.th/content/296856

https://urbancreature.co/homeless-in-the-city/

https://www.dplusguide.com/2018/water-discharge-tunnel-saitama-kanto-japan/

https://urbancreature.co/flood-netherlands/

https://so04.tci-thaijo.org/index.php/socialresearchjournal/article/download/92742/91680/